Verslavingen overwinnen: praktische tips voor een beter leven.

Hoogbegaafden hebben vele talenten, maar ze zijn helaas ook meer vatbaar voor depressieve gevoelens, burn-out, obsessief gedrag en verslavingen. In dit artikel lees je over de mechanismen van verslaving en tips om er van af te raken.

Mijn persoonlijk verhaal

Ik wil het woord verslaving zeker niet te licht gebruiken als ik praat over mijn koffieverslaving. Cafeïne wordt niet aanvaard als een verslavende substantie, maar als ex-nicotineverslaafde herken ik wel gelijkaardige symptomen en patronen. Het is nu bijna 10 jaar dat ik verslaafd ben geraakt aan koffie. Ik heb vaak proberen te stoppen, maar tot begin februari was het me niet gelukt. Toen pas heb ik begrepen wat de oorzaak was van die verslaving. En dit inzicht gaf me de kracht om te stoppen.

Ik ben opgegroeid in een familie van koffiedrinkers. Ikzelf was een thee drinker want ik lustte geen koffie. Mijn man en ik hebben wel koffie in huis omdat hij dat graag af en toe eens drinkt.

Tien jaar geleden gebeurde er iets schokkend. Het was juni en we waren ons dak aan het vernieuwen. We hadden de vloer van de bovenverdieping netjes afgeplakt met plastic, voor het geval het zou regenen, terwijl we het oude dak afbraken en het nieuwe aan het heropbouwen waren.

Ineens begon het keihard te regenen en het stopte niet meer gedurende 2 dagen. Het plastic kon het vele water niet meer tegenhouden en het sijpelde binnen tot helemaal beneden. Die nacht staat me nog helder voor de ogen: het water stroomde langs de muren en wat eerst enkele druppels waren die van het plafond lekten werd al gauw een straal waaronder je een douche kon nemen. We probeerden zoveel mogelijk spullen te redden. Mijn man zette toen midden in de nacht koffie omdat we toch niet zouden kunnen slapen. Toen dronk ik mijn eerste koffie om me op de been te houden. En ik kon niet meer stoppen.

Telkens ik me in een spannende situatie bevond, op het werk of als ik moest presteren, greep ik naar koffie. Terwijl ik het niet eens lekker vond, er hartkloppingen en soms buikpijn van kreeg. Ik deed er ook steeds melk en suiker bij want anders kreeg ik het niet binnen. Ik voelde me vaak gejaagd en onrustig. Regelmatig stopte ik ermee, tot de volgende spannende periode.
De teleurstelling in en schaamte voor mezelf waren groot. Was ik niet na 10 jaar roken gestopt van de ene op de andere dag zonder hulpmiddelen? Terwijl nicotine een sterk verslavende stof is.

Onlangs heb ik het eindelijk begrepen: die koffie stond voor mij symbool voor houvast bij moeilijke situaties.
Als ik nu merk dat ik verlang naar koffie, dan is dat een teken om even stil te staan: 

• Wat is er nu spannend voor mij? 
• Hoe kan ik de situatie op een andere, gezondere manier aanpakken? 
• Is het tijd om even op adem te komen? 
• Wat bewegen en energie opdoen?

Wat is een verslaving?

Je kan aan vanalles verslaafd zijn, niet alleen aan chemische substanties maar ook aan gedrag, zoals gokken. Je bent verslaafd wanneer je niet kan stoppen met een substantie of gedrag dat schadelijk is voor jou of je omgeving. Het heeft niks te maken met wilszwakte. Dit werd vroeger wel zo aanzien en verslaafde mensen werden behandeld als criminelen of geesteszieken.

Er is geen duidelijke definitie van verslaving binnen de wetenschap maar dit lijstje benoemt wel de belangrijke kenmerken:

• je kan het gebruik van het middel of de activiteit niet matigen of stoppen, ook al wil je dat wel: controleverlies
• je hebt steeds meer nodig om hetzelfde effect te bereiken: tolerantie
• verlangen of craving
• het heeft een negatief effect op je dagelijks functioneren: schade op sociaal, financieel of professioneel vlak
• je schaamt je en je isoleert je van familie en vrienden, er ontstaat zelfafwijzing
• normale plezierige dagelijkse dingen kunnen je geen plezier meer geven
• je voelt je geïrriteerd, angstig en depressief of krijgt lichamelijke klachten zoals hoofdpijn als je het middel niet neemt of de activiteit niet uitvoert: ontwenningsverschijnselen

Als je minstens 3 punten herkent, dan is het tijd om je vragen te stellen.
Uiteraard is verslaafd zijn aan koffie van een ander kaliber dan verslaafd zijn aan heroïne.

Het ontstaan

Soms ontstaat een verslaving uit nieuwsgierigheid of onder invloed van de omgeving, zoals bij mij het geval was met roken. Ik ben begonnen als tiener doordat de mensen met wie ik toen omging ook rookten. Zoals je verder zal lezen is leeftijd een risicofactor.
Maar vaak zit er meer achter. Je ervaart een bepaald ongemak en je wil het niet aankijken. In plaats daarvan vlucht je weg of verdoof je jezelf met allerlei middelen of gedrag. Verslaving is dan een vluchtreactie.

Dit regelmatig ervaren van ongemak of vervelende gevoelens hoort bij het leven. Soms willen ze ons iets vertellen, maar soms is er geen specifieke reden voor. Het komt in golven. Het is dan zaak om er gewoon bij aanwezig te blijven en mee te surfen op de golf. Het probleem is dat wij in de westerse maatschappij niet geleerd hebben om deze interne staat op een gezonde manier te reguleren. Het omgaan met en uiten van gevoelens wordt niet aangeleerd op school. Maar wat je onderdrukt, ontvlucht of verdooft gaat niet weg, het zet zich vast in het lichaam als spanning.

De moderne maatschappij zit helaas vol met triggers die ons aanzetten tot middelen gebruik of verslavend gedrag. De verslaafde is dus niet alleen verantwoordelijk voor zijn verslaving.

Verslavingsgevoelig

10-15% van de mensen heeft ooit te kampen met een verslaving. Aan de basis ligt vaak een onvermogen om met het leven om te gaan zoals het komt, zoals ik hierboven schreef.

Sommige mensen zijn gevoeliger voor verslavingen. Deze hogere gevoeligheid is het resultaat van een combinatie van factoren die we niet allemaal onder controle hebben. Ongeveer 50% is genetisch en ongeveer 50% is te wijten aan:

• Trauma, vooral in de kindertijd
• Chronische stress en angst
• Omgeving
• Opvoeding
• Psychologische kwetsbaarheid
• Bepaalde persoonlijkheidskenmerken
• Leeftijd

Tieners zijn geneigd tot experimenteren en gevoelig voor groepsdruk. Ze zijn extra gevoelig voor verslavingen omdat de hersenen zich nog niet volledig ontwikkeld hebben. Op 6 jarige leeftijd is de breinontwikkeling voor 90-95% klaar, maar het kan nog niet functioneren zoals een volwassen brein.
Eerst moet er gesnoeid en verbouwd worden in de verbindingen . Dit proces start achteraan en eindigt bij de prefrontale cortex (PFC) rond de leeftijd van 25 jaar. Net deze PFC is verantwoordelijk voor rationaliteit en goede beoordeling. Het houdt ook de amygdala onder controle en dus het beheersen van impulsen.

Bovenstaande verklaart ook de verslavingsgevoeligheid bij chronische stress en angst: je zit in een overlevingstoestand waarbij de amygdala de controle overneemt van de PFC. Ook de hippocampus wordt beschadigd door chronische stress. De hippocampus heeft een inhiberende werking op de hypothalamus (de start van de stress as) waardoor de stressreactie tot rust komt.

Het dopaminecircuit in de hersenen speelt een cruciale rol bij verslavingen. Dopamine geeft een goed gevoel als we dingen doen die onze overleving en reproductie bevorderen, dat heet positieve bekrachtiging. Helaas gebeurt dit ook bij gedrag en substanties die niet gunstig zijn zoals alcohol. Men heeft gezien dat er bij mensen die verslavingsgevoelig zijn veel meer dopamine wordt vrijgesteld.

Tips om een verslaving te doorbreken

• Ga terug naar de oorsprong en begrijp het mechanisme erachter zoals in mijn voorbeeld
• Vraag hulp
• Neem afstand van je context als die je aanzet tot het gedrag
• Verander je levensstijl waardoor de behoefte om te gebruiken of het gedrag te vertonen wegvalt
• Beoefen zelfobservatie en wees heel eerlijk tegen jezelf; dit kan bij zware verslavingen in eerste instantie moeilijk zijn
• Stel je bloot aan natuur via bosbaden of natuurtherapie
• Zoek verbinding met mensen want we zijn sociale dieren
• Spelenderwijs lukt beter
• Voorzie tijd en ontspanning
• Vervang het gebruik/gedrag door iets anders dat positief is voor je
• Stel een doel, maak een afkickplan en beloon jezelf regelmatig (contingency management)
• Zoek inspirerende voorbeelden

De 5 meest verslavende substanties:

1. Heroïne en andere opiaten en opioïden (synthetisch)
2. Alcohol
3. Cocaïne
4. Barbituraten en benzodiazepines (slaap- en kalmeermiddelen)
5. Nicotine

De 10 meest verslavende gedragingen:

1. Seks
2. Shoppen
3. Verzamelen/hamsteren
4. Gokken
5. Porno
6. Risico's nemen (adrenaline junkies)
7. Eten
8. Werken
9. Gamen
10. Surfen/scrollen

Wil je graag in gesprek met mij over je verslaving of meedoen aan een bosbad? Contacteer me.