Natuur als medicijn

09-08-2023

Het weer speelt eens geen rol

Terwijl ik dit schrijf lijkt het wel herfst in een zomerjurk.
Toch heeft het natte weer ook zijn charmes. De regen voegt iets toe: het geluid van de regendruppels, de intensere kleuren en ook de geuren zijn sterker aanwezig. De natuur krijgt een speciale sfeer, een extra dimensie als het ware, die er niet is wanneer het droog is.
Ik heb er een gewoonte van gemaakt om, van zodra ik wakker ben, even naar buiten te gaan, weer of geen weer. Terwijl de frisse vochtige lucht mijn longen binnendrong werd ik getroffen door de schoonheid van de regendruppels (zie foto). De energie begon te bruisen in mijn lichaam en ik voelde me klaar voor de dag.
Wat een verschil met vroeger toen ik, van zodra ik wakker werd, mijn smartphone bovenhaalde en begon te scrollen. Dit is dus de perfecte intro om dieper te duiken in het effect van de natuur op gezondheid.

Natuurinterventie

"De natuur is een krachtig medicament om gezond(er) te leven" staat er in het boek 'Natuur op doktersvoorschrift'. Als apotheker was ik op zoek naar een voor mij meer verstandige manier – lees: zonder bijwerkingen – om mensen gezond te maken én te houden. In 2018 kwam ik in aanraking met shinrin yoku, bosbaden in het japans, en sinds 2020 dien ik dit 'medicament' regelmatig toe aan mezelf en andere mensen, met alleen maar positieve resultaten.

Welke resultaten dan?

Verblijven in een groene omgeving heeft een beschermend effect op hart, hersenen en bloedvaten, vergelijkbaar met een cholesterolremmer. Dit is interessant wetende dat in 2021 dit de meest gebruikte geneesmiddelen waren in België!
Natuur heeft een ontspannend effect waardoor bloeddruk en hartslag dalen. Hoe meer biodivers de omgeving, hoe krachtiger het effect.

Regelmatig bewegen (30 min per dag) in het groen voorkomt obesitas en diabetes en regelt de bloedsuikerspiegel.

Wat dementie betreft: fysieke activiteit in de natuur zorgt voor een toename in BDNF, een groeifactor die de aanmaak van nieuwe hersencellen en -verbindingen stimuleert en vertraagt cognitieve achteruitgang. Steeds meer therapeutische tuinen worden opgericht waarin mensen met dementie samen met hun begeleiders wandelen en tuinieren.

Ook op vlak van mentale gezondheid worden mooie resultaten geboekt. Reeds na 1 natuurbeleving werden positieve emoties, meer energie en een grotere tevredenheid met het leven ervaren. Na herhaaldelijke blootstelling aan natuur zag men blijvende veranderingen zoals ontzag, verwondering, zingeving, transcendentie en interne motivatie.
Een introductie over verbondenheid met de natuur maakt de beleving van natuurcontact intenser en genereert meer positieve gedachten en gevoelens. Dit onderstreept het belang van een gids of begeleider.

Hoe intenser het contact, hoe sterker het effect. De intensiteit van het contact met de natuur als kind bepaalt zelfs de mentale veerkracht later in het leven.

Niet alleen het natuurcontact op zich speelt een rol in het effect, maar ook wat mensen daar doen. In de natuur verblijven en reflecteren over gebeurtenissen heeft een sterker mentaal effect dan gewoon op een bankje zitten, wandelen of met vrienden samen zijn.

Het autonoom zenuwstelsel reageert snel op natuurcontact: stress vermindert door een afname in sympathische activiteit (het gaspedaal) en ontspanning neemt toe door activatie van het parasympathisch zenuwstelsel (de rem).

Natuur vermindert aandachtsmoeheid oftewel je niet meer kunnen concentreren, wat een opstap is tot piekeren en depressieve gevoelens. Ik kan beamen dat mijn hyper brein, dat met geen stokken stil te krijgen is, in de natuur zijn tong verliest. Wat een verademing.
Natuur zorgt voor spontane, vrije en open reflectie, fascinatie en verwondering, onverwachte invalshoeken en creatieve ideeën. Ik zou zeggen: allen daar heen!

Ook interessant is dat er – in tegenstelling tot sommige medicatie – geen gewenning of verzadiging optreedt. More is more.

Finse veerkracht

Zoals ik in mijn vorige blog schreef is Finland voor 73% bedekt met bos. Dit leidde tot de ontwikkeling van Metsämieli of Forest Mind: een methode gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek die gebruik maakt van psychologie, mindfulness en life coaching. Het doel is de mentale veerkracht vergroten door de natuurlijke effecten van het bos te versterken.

Het is met deze vorm van bosbaden dat ik het eerste in aanraking kwam in de praktijk. Het hielp me met mijn chronische rugpijn en existentiële depressie. Sinds ik wekelijks met aandacht de natuur in trek, hoef ik geen medicatie meer te nemen.

3/30/300 als optimale dosis natuur in woongebieden

Elke medicijn heeft een optimale dosis. Hoe zit het dan met natuur? Wetende dat we 90% van de tijd in een onnatuurlijke omgeving leven terwijl we eigenlijk gemaakt zijn om buiten in de natuur te leven?

Vancouver University in Canada heeft de optimale hoeveelheid natuur in een leefomgeving onderzocht en kwam met de volgende regel:

Elke woning kijkt uit op 3 forse bomen
Minstens 30% van de woonwijkoppervlakte bestaat uit bomen met kruinen die boven de daken uitsteken
Op maximum 300 meter afstand is er een park of natuurgebied van minstens 1 hectare groot

Het tweede puntje is het belangrijkste qua impact op gezondheid. Een boomrijke omgeving zorgt ook voor minder luchtvervuiling: ozon, fijn stof en CO2. Het zorgt voor een ideale vochtigheid en functioneert als temperatuurbuffer. Ook geluiden klinken anders met bomen in de buurt.

Deze 3/30/300 regel zou in principe ook bij ons heel goed bruikbaar zijn aangezien de natuurlijke habitat hier bosgebied is. Echter, er rest slechts 11,5% bos in Vlaanderen en 29,2% in Wallonië (cijfers van 2021). Er is in België dus flink wat herstelwerk aan de winkel als we de natuur willen inzetten als medicijn.

De ideale dosis natuur

Indien je niet in een omgeving woont die voldoet aan de 3/30/300 regel, hoe kom je dan toch aan een krachtige dosis natuur?
De kleinste, werkzame dosis is een luchtje scheppen en uitkijken op een groene omgeving, eventueel luisterend naar de vogels. Kan je niet naar buiten dan is het aandachtig kijken naar een kamerplant, een natuurdocumentaire of een foto van natuur ook al effectief. En als zelfs dat niet mogelijk is dan kan je visualiseren dat je rondloopt in een natuurlijke omgeving; hoe meer zintuigen je bij je fantasie betrekt, hoe effectiever.

Er werd gezien dat bosbaden, met zijn hoge intensiteit natuurcontact, het sterkste effect heeft op gezondheid. Dit komt door:

Het vertragen en verstillen (ook in het hoofd).
Het opwekken van verwondering over wat de zintuigen ervaren, dit zorgt voor zingeving.
Het horen van natuurlijke geluiden stimuleert de parasympathicus.
Het zien van vormen en patronen zoals fractalen in takken, bladeren, sneeuwvlokken, golven op zee,… creëren rust en harmonie; de kleur groen harmoniseert het zenuwstelsel.
Het inademen van fytoncides, zie verder.
De geur van bosgrond verbetert de stemming door het opsnuiven van de bodembacterie Mycobacterium vaccae die zorgt voor meer serotonine aanmaak.
De tastzin wordt geprikkeld door traag stappen, languit liggen op de grond, vanalles aanraken; blootvoets wandelen verbetert de balans in het autonoom zenuwstelsel en zorgt voor ontlading.
Proeven, indien je kennis van zaken hebt.
Reflecteren over het leven, geholpen door metaforen die de natuur aanreikt

Ook worden er vaak creatieve activiteiten, mindfulness, meditatie en zachte lichaamsbeweging zoals Qi Gong meegenomen in een bosbad.

Fytoncides zijn vluchtige stofjes die bomen, maar ook andere planten uitscheiden via hun bladeren ter verdediging tegen ziekteverwekkende bacteriën en schimmels en tegen vraat.
Ze dragen een groot stuk bij aan de gezondheid bevorderende effecten zoals hierboven besproken. Fytoncides stimuleren de Natural Killer cellen in hun verdediging tegen infecties en kanker, verminderen de activiteit van ontstekingsbevorderende cytokines, doen angststoornissen en depressie afnemen.

De ideale weekdosis is 120 minuten aaneengesloten natuurcontact.

Tree story

Om af te sluiten deel ik graag een oefening van Healing Forest:

Find an interesting tree and tell its story (maximum 3 lines).
There is a story hidden in every object of nature.
By observing nature through all our senses, we can learn how to bring these invisible stories to life.
And telling stories from nature is a wonderful way of deepening our relationship with it.

Een volgende keer vertel ik graag over hoe je de natuur in huis en werkplaats kan brengen via biophilic design.